آیین رونمایی از کتاب «الامالی» سیدمرتضی در قم برگزار شد
آیین رونمایی از کتاب “الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی فردی” به همت پژوهشگاه قرآن و حدیث و با حضور حجت الاسلام و المسلمین رضا برنجکار؛ رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث و حجت الاسلام و المسلمین استاد سیدمحمدکاظم طباطبایی؛ رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث و حجت الاسلام و المسلمین محمدحسین درایتی از مصححین کتاب الامالی، امروز ۲۶ آذرماه در سالن جلسات دارالحدیث برگزار شد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسین درایتی از مصححین کتاب الامالی در ابتدای این جلسه گفت: بعداز ده سال فعالیت جمعی از محققین با چاپ ۵ جلد کتاب امالی، کار تصحیح آثار سیدمرتضی به پایان رسید.
وی افزود: ۳۵ جلد از آثار سیدمرتضی در سال ۱۳۹۸ رونمایی و عرضه شد و تنها اثر باقیمانده از ایشان همین کتاب امالی بود که به علل مختلف، کار تحقیق آن مقداری طولانی‌تر از آثار دیگر شد. البته در طرحی که در تالیف آثار سیدمرتضی داشتیم قرار بود این آثار در ۴۰ جلد عرضه شود که یک جلد، جلد صفر بود و ۴۰ جلد سایر آثار ایشان؛ جلد صفر زندگینامه و شرح آثار ایشان و مابقی تا جلد ۳۸ محتوا و در نهایت دو جلد هم فهارس عامه آثار سیدمرتضی است.
پژوهشگر پژوهشکده علوم و معارف حدیث با بیان اینکه امالی از مهمترین آثار سیدمرتضی و در اولویت نخست است، اضافه کرد: علت این اولویت هم خود کتاب است؛ برخلاف تصور برخی که امالی سیدمرتضی را مانند امالی شیخ طوسی و صدوق واجد جنبه روایی می‌دانند این اثر جنبه روایی ضعیفی دارد و جنبه تاویلی و تفسیری و ادبی این کتاب باعث اهمیت آن شده است.
وی ادامه داد: به باور بنده امالی در بین ادبای عرب و اهل سنت نسبت به خود شیعه شناخته‌شده تر است لذا دو چاپ و تحقیق در مصر از آن وجود دارد ولی در ایران بعد از چاپ سنگی، چاپ حروفی نداریم. تحقیق این اثر در مصر برای ۷۴ سال قبل است و ابوالفضل ابراهیم تحقیق به‌روزی از آن ارائه کرده است.
درایتی با قدردانی از سعید عرفانیان و حب‌الله نجفی از ادبایی که در تصحیح این کتاب نقش داشته‌اند، اظهار کرد: همانطور که خود امالی مهمترین اثر سیدمرتضی است بنده مدعی هستم که تحقیق امالی هم ممتازترین است زیرا به توفیق الهی وقتی کار شروع شد محققان زبده‌ای در دسترس ما قرار گرفت.
وی تاکید کرد: امالی که رونمایی شده است نسبت به چاپ ابوالفضل ابراهیم (مصری) چند امتیاز دارد؛ اول اینکه ابوالفضل ابراهیم تحقیق خود را براساس چهار نسخه یعنی سه نسخه کهن انجام داده است ولی ما براساس ۱۷ نسخه انجام داده‌ایم که قدیمی‌ترین آن مربوط به قرن ۵ است.
درایتی با بیان اینکه دو نسخه از این اثر از ترکیه است، گفت: یکی از جلوه‌های اهمیت امالی در بین فرق مذهبی، تعدد نسخ قدیمی است و این تعدد نشانه اهمیت آن در بین جوامع مسلمان است. ویژگی دیگر امالی، میزان تحقیق‌هایی است که در پاورقی آمده است یعنی کمتر کتابی داریم که به این حجم به شعر و شعرا و منابع و آیات و روایات اشاره شده باشد.
وی افزود: در پاورقی ترجمه بیش از ۷۰۰ عالم و شاعر آمده است که ۲۰۰ نفر شاعر هستند؛ در پاورقی تمام حواشی نسخه‌ها بازخوانی شده است.
مصحح کتاب الامالی با بیان اینکه ابوالفضل ابراهیم هیچ حدیثی را مصدریابی نکرده است ولی ما همه را مصدریابی کرده‌ایم، تصریح کرد: از دیگر ویژگی‌های دیگر این اثر فهارس فنی آن است که به ۲۰ فهرست می‌رسد و علت آن هم تعدد موضوعات است.
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی؛ رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث به عنوان دیگر سخنران این مراسم، در معرفی کتاب «امالی سیدمرتضی» این کتاب را به عنوان نمونه‌ای از میراث فرامذهبی تشیع خواند و گفت: از تلاش پژوهشگران دارالحدیث در تصحیح، تحقیق و تقویم این کتاب ارزشمند، به گستردگی پژوهش با مراجعه به بیش از ۹۱۰ منبع، ستایش می‌کنم.
وی گفت: ایشان در تقسیم‌بندی میراث شیعه به دو دسته درون مذهبی و فرامذهبی، کتاب «امالی» را در دسته دوم قرار دادند. کتاب‌های «تهذیب الاحکام»، «استبصار» و «کافی» نمونه‌هایی از میراث درون مذهبی هستند که مخاطب آنها شیعیان بوده و بر اساس اصول و باورهای مشترک شیعه نگاشته شده‌اند. اما میراث فرامذهبی مخاطبانی فراتر از شیعیان را هدف قرار داده و آموزه‌های آن به مذهب خاصی محدود نیست.
وی در برشمردن دلایل فرامذهبی بودن کتاب «امالی سید مرتضی» گفت: جامعه مخاطب این کتاب علاوه بر شیعیان، مورد توجه عالمان ادیب عرب زبان، صرف نظر از مذهبشان نیز هست.
رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث دلیل دیگر را چاپ‌های متعدد این کتاب در مصر عنوان کرد و گفت: این کتاب دو بار در مصر با حواشی و تعلیقات به چاپ رسیده است. این امر نشان دهنده جذابیت محتوای آن برای علمای غیر شیعه است.
وی با اشاره به محتوای کتاب به عنوان دلیل سوم گفت: در ۸۰ مجلس این کتاب، ۱۱۰ آیه قرآن و ۳۰ حدیث نبوی از منظر ادبی و محتوایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
وی اظهار کرد: ویژگی‌های کتاب «امالی» آن را برای عرضه تفکر شیعی به غیر شیعیان مناسب می‌سازد. همچنین شیوه استدلال در این کتاب از روش‌های مختلف استدلال، از جمله استدلال ادبی، عقلی و نقلی استفاده شده است.
طباطبایی بیان کرد: سید مرتضی برای اثبات مدعای خود به بیش از ۱۰۰۰ آیه قرآن و ۹۰ حدیث نبوی استناد کرده است؛ با وجود اینکه این کتاب بر پایه معتقدات و باورهای اصیل شیعی نوشته شده است، تنها ۳۹ روایت از امیرمومنان(ع) و ۲۹ روایت از یازده امام دیگر در آن آمده است که نشان دهنده کمرنگ بودن رنگ و بوی ظاهری شیعی در این کتاب است.
وی افزود: در این کتاب به طور گسترده‌ای از اقوال صحاب و اشعار عربی استفاده شده است که نشان دهنده اهتمام سیدمرتضی به فرامذهبی بودن این اثر است.
طباطبایی در پایان سخنرانی خود بر ضرورت تبلیغ و ترویج کتاب «امالی» در کشورهای غیر شیعه، به ویژه کشورهای عرب زبان و در میان مستشرقان تاکید کردند و معتقدند که این کتاب می‌تواند نمونه‌ای ارزشمند از تفکر شیعی برای معرفی به جامعه غیر شیعه باشد.
همچنین، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار؛ رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث در این مراسم با بیان اینکه مجموعه آثار سیدمرتضی در ۴۱ جلد تحقیق و تصحیح شده است و امالی آخرین اثر از این مجموعه است، گفت: دو جلد فهرست این آثار باقیمانده است که آن هم در آینده منتشر خواهد شد.
وی با بیان اینکه آیت‌الله ری شهری سنگ بنای این اثر را گذاشتند و آقای مهریزی مسئولیت کار را برعهده داشتند، افزود: امالی در ۵ جلد منتشر شده است و کار تحقیق و تصحیح آن در مؤسسه دارالحدیث در بخش مرکز علمی و پژوهش‌های آزاد انجام شده ولی آستان قدس و عتبات مقدسه و برخی مراکز و علما هم در آن نقش داشتند و کار چاپ و نشر بر عهده آستان قدس رضوی بود.
برنجکار اضافه کرد: این کتاب ۸۰ مجلس است که سیدمرتضی در بغداد و یا در مسیر سفرها برای شاگردان خود بیان کرده است؛ ایشان ابتدا آیه و روایتی را محور بحث قرار داده است و عمدتا هم آیات مورد بحث قرار گرفته است لذا این کتاب دارای رویکرد تفسیری است و در حقیقت آیات مشکل و روایات مشکله را تفسیر کرده است.
وی با بیان اینکه جنبه ادبی کتاب خیلی قوی است، لذا تحقیق و تصحیح آن دشوار بود، اظهار کرد: البته روح این کتاب تفسیر و ادبیات نیست بلکه کتابی کلامی است یعنی سیدمرتضی در این کتاب از تمامیت دین و شیعه دفاع کرده است.
برنجکار افزود: متکلم در علم کلام، کارهای مختلفی انجام می‌دهد؛ گاهی در مقام استنباط است؛ گاهی در مقام تبیین مذهب برای شیعیان است و گاهی در مقام دفاع از مذهب دربرابر مخالفان است. سیدمرتضی قصد دارد در این کتاب از اسلام و مذهب شیعه دفاع کند لذا از آراء علمای اهل سنت مانند جبائی و حسن بصری نقل می‌کند تا طرف مقابل را قانع کند.
رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه سیدمرتضی در این کتاب از نظرات علمای فرقه‌های دیگر استفاده کرده است و آراء و انظار آنان را در دفاع از شیعه می‌آورد، تصریح کرد: مثلا در ذیل آیه روح (وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَمَا أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا) گفته است کفار و ملحدین می‌گویند اهل کتاب از پیامبر شما پرسیدند که روح چیست ولی خدای پیامبر هم نتوانست جواب دهد زیرا فرمود که روح از امر من است و شما چیزی از آن نمی‌دانید؛ سیدمرتضی در پاسخ به این ادعای ضد قرآنی آراء جبائی و حسن بصری از علمای اهل سنت را می‌آورد.
وی افزود: مثلا جبائی می‌گوید جواب‌دادن به برخی سؤالات صلاح نیست زیرا مفسده و مشکل درست می‌کند اتفاقا در این ماجرا یهودیان به مشرکان گفته بودند که اگر پیامبر(ص) اسلام به سؤال جواب داد معلوم می شود پیامبر نیست. لذا جواب ندادن خدا به معنای ندانستن نیست.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه سیدمرتضی البته معتقد است که قرآن جواب هوشمندانه داده است، اظهار کرد: زیرا روح در قرآن گاهی به معنای جبرئیل، گاهی قرآن و روح‌الامین و گاهی هم در معنای روح انسان آمده است لذا وقتی فرمود شما در مورد آن چیزی نمی‌دانید یعنی عقیده اهل کتاب درباره روح(دیدگاه تثلیث) نادرست است.
وی ادامه داد: مسیحیان معتقد به تثلیث هستند و از بین آراء مرتبط با تثلیث دو دیدگاه را در شورای نیقیه تایید کردند اول اینکه پدر، پسر و روح‌القدس یکی هستند و دیدگاه دوم اینکه سه تا هستند ولی از یک جوهر تشکیل می‌شوند و این بر خلاف عقیده مسلمین است که روح‌القدس و حضرت عیسی(ع) را مخلوق خدا می‌دانند.
وی با بیان اینکه سؤال یهودیان ناظر به عقاید مسیحیان بود و قرآن هم به خوبی جواب داد که روح از امر خداست، افزود: جواب دیگری را که سیدمرتضی در امالی آورده است از حسن بصری از علمای اهل سنت است که او روح را قرآن می‌داند؛ که این جواب غلط نیست ولی جواب دوم دقیق‌تر است.
برنجکار در پایان تاکید کرد: بنابراین سیدمرتضی صرفا با شیعیان طرف نیست و با مسیحیان و یهودیان و اهل سنت و حتی کفار روبروی او هستند و در این شرایط از اسلام و شیعه دفاع می‌کند.
انتهای پیام
