از طبق‌های مسی تا شال‌اندازی؛ روایتی از رسم شب چله‌گی در خراسان
این شب با تمام نمادهایش فرصتی برای کنار هم بودن، ایجاد صمیمیت و تقویت روابط خانوادگی است؛ اما در کنار این آیین مشترک در بسیاری از نقاط ایران آداب و رسوم خاصی وجود دارد که ریشه در فرهنگ و باورهای محلی هر منطقه دارد. یکی از این رسوم «رسم شب چله‌گی» در استان خراسان است؛ رسمی که شکوه و معنای ویژه‌ای به شب یلدا می‌بخشد و جایگاه خاصی در میان خانواده‌های این خطه دارد.
رسم شب چله‌گی که برای زوج‌های جوان به ویژه در اولین سال ازدواج برگزار می‌شود، نمادی از احترام، محبت و پیوند مستحکم بین دو خانواده است. در این آیین، خانواده داماد در شب یلدا برای عروس تازه‌وارد خود هدایای ارزشمندی تهیه کرده و در یک مراسم باشکوه و صمیمی، آن را به خانه عروس می‌برند. این هدایا معمولاً شامل میوه‌هایی مانند انار و هندوانه، شیرینی‌های سنتی، آجیل، شال یا لباس‌های زیبا و گاهی طلا یا وسایل زینتی است. آنچه این هدایا را متمایز می‌کند، تزئینات باشکوه و هنرمندانه‌ای است که با وسواس خاصی انجام می‌شود تا هم زیبایی این شب را به نمایش بگذارد و هم عمق محبت خانواده داماد را به عروس خانم و خانواده او نشان دهد.
رسم شب چله‌گی فراتر از یک هدیه دادن ساده، نمایشی از عشق و احترام است که خانواده داماد به عروس خود ابراز می‌کنند. این آیین نه تنها به معنای ارزش نهادن به جایگاه عروس در خانواده جدید، بلکه فرصتی برای تقویت روابط میان دو خانواده و گسترش همبستگی و مهرورزی است.
این رسم که ریشه در فرهنگ اصیل و دیرینه مردم خراسان دارد، بازتابی از باورهای عمیق مردم این منطقه به خانواده، همبستگی، احترام و حفظ سنت‌های کهن است.
شب چله‌گی علاوه بر جنبه‌های نمادین و آیینی‌اش، لحظه‌ای برای آغاز یک زندگی مشترک با محبت و صمیمیت بیشتر است و به زوج‌های جوان یادآور می‌شود که عشق و احترام، پایه‌های اصلی یک زندگی موفق هستند.
رضا سلیمان نوری، ایران‌شناس و خراسان پژوه در خصوص رسم «شب‌چله‌گی» برای نوعروسان در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: شب چله که اکنون بیشتر با عنوان شب یلدا شناخته می‌شود، می‌تواند الگوی خوبی در سطح جهانی برای هماهنگی برگزاری آیین‌های مرتبط فرهنگی در یک دوره زمانی کوتاه محسوب شود.
وی ادامه داد: شب چله، هنگامه پیوند دوستی و افزایش همراهی و هم‌گرایی در بین نسل‌های مختلف جامعه است. در این شب مردم به دو صورت گرد هم جمع می‌شوند. اغلب مردم به خانه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها می‌روند و در کنار ایشان تا پاسی از شب ضمن دید و بازدید به خاطره‌گویی، شاهنامه‌خوانی، گرفتن فال حافظ و خوردن تنقلات ویژه این شب پرداخته و بدین‌گونه سعی می‌کنند که سنت شب چله را در بلندترین شب سال حفظ کنند.
سلیمان نوری افزود: اما وضعیت برای خانواده‌هایی که وصلت و ازدواجی نو در بین آن‌ها رخ داده کمی متفاوت است. در این خانواده‌ها، صرف‌نظر از جایگاه بزرگ و کوچکی منزل خانواده عروس، محل برگزاری آیین شب چله است و کوچک و بزرگ فامیل در این محل جمع می‌شوند و شب چله را گرامی می‌دارند.
این خراسان پژوه افزود: حضور در خانه عروس در شب چله آدابی متفاوت با حضور در خانه پدربزرگ و مادربزرگ دارد و خانواده داماد هنگام برگزاری این مراسم هدایای ویژه‌ای را تقدیم عروس و در برخی مناطق ایران مادر و سایر اعضای خانواده وی می‌کنند.
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان ادامه داد: هرچند این آیین در هر نقطه‌ای از ایران به نامی متفاوت شناخته می‌شود؛ به طور مثال در آذربایجان «چیلله پایی» و «چیلله لیک»، در قزوین «خونچه چله» و در خراسان «شب چله‌گی» نام دارد، اما در کل شامل حضور بزرگان خانواده داماد و همراهی هدایایی برای گرامیداشت این شب و همچنین تحکیم روابط زوج جوان و آشنایی بیشتر دو خانواده است.
سلیمان نوری افزود: شب چله‌گی آیینی برای همراهی زوج‌های جوان است. در قدیم، مهم‌ترین هدیه‌ای که در این شب از سوی خانواده داماد برای عروس آورده می‌شد، خوانچه هفت‌رنگ میوه شامل میوه‌هایی چون انار، انگور، پرتقال، سیب، گلابی، هندوانه و خربزه بود که البته هدایای مناسب از قبیل قواره‌پارچه، کیف و کفش، دستبند یا گردنبند نیز برای عروس همراه آن می‌شد.
وی اضافه کرد: کله قند، نقل و نبات و شیرینی‌های متنوعی که اغلب محلی بوده و توسط خانم‌های خانواده داماد تهیه می‌شدند نیز به عنوان نماد شیرین‌کامی و برکت در این شب همراه سایر هدایا برای خانواده عروس ارسال می‌شد. این خوانچه‌ها در طبقی مسی قرار می‌گرفت و توسط افرادی با عنوان طبق‌کش به خانه عروس منتقل می‌شد.
این خراسان پژوه ادامه داد: خانواده دختر نیز به پاس قدردانی و به رسم یادبود، روز اول دی ماه، یعنی فردای شب چله، لباس یا پارچه‌ای را برای خانواده داماد در سینی خالی‌شده می‌فرستادند. برخی خانواده‌ها نیز نسخه‌ای مشابه قرآن مجید یا دیوان حافظ را نیز همراه سایر موارد ذکر شده به خانه عروس می‌فرستادند.
مدیرعامل انجمن توسعه گردشگری چهارباغ اضافه کرد: معمولاً پس از این شب، به داماد این امتیاز بزرگ داده می‌شد که با بردن هدیه برای نامزدش بتواند شب را در خانه عروس و با خانواده او وقت بگذراند و شب را نیز بماند. داماد تا قبل از شب زفاف تنها در مناسبت‌های خاص و از جمله شب چله مجاز بود شب را در خانه همسر خود بماند که به آن نامزدبازی می‌گفتند. البته در سال‌هایی که شب چله با ایام محرم و صفر تقارن یافته، دیگر از چله‌بردن برای خانواده عروس خبری نیست.
سلیمان نوری افزود: البته آیین شب چله‌گی و بردن هدیه به خانه عروس، که به‌رغم گذشت زمان هنوز هم به شدت رایج است، تنها آیین مرتبط با ازدواج در این شب نیست. یکی دیگر از آیین‌های خاص خراسانیان در این زمان برگزاری مراسم «سرحمومی» است.
وی بیان کرد: در گذشته خانواده‌ها مراسم ازدواج جوانان خود را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کردند که فردای این شب، یعنی خورروز(یلدا) آنان به خانه بخت روند. بر این اساس، عروس و داماد در این شب به حمام برده شده و آیین حنابندان برای عروس و کیسه‌کشی برای داماد در فضایی شاد انجام می‌شد. همزمان در بیرون حمام، بازیگران به اجرای چوب بازی و سیاه بازی برای مردم می‌پرداختند.
وی ادامه داد: آئین شال‌اندازی نیز در این شب در برخی نقاط خراسان به ویژه سبزوار برگزار می‌شود. برای اجرای این آئین، شخصی که دوست‌دار دختری شده است به پشت بام خانه پدر دختر رفته و از دریچه‌ای که به روی سقف منازل به‌عنوان نوعی نورگیر، دودکش و یا هواکش تعبیه شده است، شال خود را به درون خانه آویزان می‌کند. اگر خانواده دختر آن خواستگار را می‌شناختند و جواب آن‌ها مثبت بود، آجیل و شیرینی به درون شال گذاشته و آن شخص شال را بالا می‌کشید و جواب مثبت می‌گرفت. در صورتی که جواب منفی بود شال او را می‌کشیدند یا چیزی درون شال نمی‌ریختند و بدین‌گونه مخالفت خود را با این وصلت اعلام می‌کردند.
این خراسان پژوه افزود: در شرایط کنونی، هرچند شالوده آیین شب چله در شهرهای کوچک حفظ شده است، اما در شهرهای بزرگ تغییراتی کرده است. مهم‌ترین نکته در خصوص هدیه شب چله‌گی عروس در سال‌های اخیر این است که خانواده‌ها باید غول بی‌شاخ و دم تجمل‌گرایی را کنار بگذارند و از چشم و هم‌چشمی دوری کنند.
وی افزود: قدیمی‌ها رسم شب چله‌گی را در حد توان ساده برگزار می‌کردند و این مراسم تنها برای گذراندن اوقاتی شاد بین خانواده تازه عروس و تازه داماد و آشنایی بیشتر خانواده‌ها بوده است. لذا تجمل‌گرایی نباید موجب کدورت شود و خرید و تزئین این هدیه‌ها به بستری برای چشم و هم‌چشمی و ایجاد سوء تفاهم و دلخوری تبدیل شود.
سلیمان‌نوری تاکید کرد: این مراسم یک جشن شاد با هدف استحکام بیشتر رابطه بین زوجین است و از این رو فشار زیاد برای برگزاری این مراسم می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به خانواده‌ها وارد کند.
انتهای پیام
