کاغذ ph چیست و چه کاربردهایی دارد؟
بدون شک، یکی از رایج‌ترین لوازم آزمایشگاهی، کاغذ ph است. این کاغذ مخصوص که وظیفه اصلی آن بررسی میزان اسیدی یا قلیایی بودن محلول‌ها و گازهاست، کاربردی بسیار گسترده دارد. از مدرسه و دانشگاه گرفته، تا آزمایشگاه‌های پیشرفته و بزرگ. کاغذ ph مرک با کیفیت ترین کاغذ پی اچ است که توسط شرکت مرک تولید می شود.علاوه بر این، صنایع مختلفی نیز از این کاغذ استفاده میکنند؛ مانند صنایع علمی، پزشکی، آموزشی، بازیافت و… . در این مطلب، قصد داریم به معرفی کاغذ پی‌اچ، کاربردها و روش کار با آن بپردازیم؛ پس در ادامه با ما همراه باشید.
کاغذ ph چیست؟
کاغذ پی‌اچ که با نام کاغذ پ هاش نیز شناخته می‌شود، نوعی وسیله آزمایشگاهی است که برای سنجش ماده و محیط، از نظر وجود اسیدها و بازها در آن استفاده می‌شود. در واقع، روش کار این کاغذ به این صورت است که در واکنش با عناصر خاص، تغییر رنگ می‌دهد. این تغییر، شامل طیف گسترده‌ای از رنگ‌های قرمز تا آبی می‌شود که شماره‌گذاری خاص خود را نیز دارند.
درصورتی‌که محلول یا گاز مورد آزمایش، اسیدی باشد، کاغذ قرمز شده و یکی از رنگ‌های 1 تا 6 را شامل می‌شود. در صورتی هم که محلول یا گاز، قلیایی باشد، کاغذ آبی شده و رنگ آن بین اعداد 8 تا 14 قرار می‌گیرد. طبیعی است که رنگ کاغذ هرچقدر به اعداد 1 یا 14 نزدیک‌تر باشد، میزان اسید یا باز آن نیز قوی‌تر است. همچنین لازم به ذکر است که رنگ عدد 7، به معنای خنثی بودن است.
انواع کاغذ پی‌اچ
مانند هر لوازم آزمایشگاهی دیگری، کاغذ پی‌اچ نیز از انواع مختلفی برخوردار است. از لحاظ تعداد برگه‌ها، کاغذ پی‌اچ در دو مدل رولی و دفترچه‌ای که تک استریپ نیز نامیده می‌شود، وجود دارد. طبیعتاً تعداد ورق‌ها در مدل رولی بیشتر بوده و در نتیجه، این نوع، مناسب محیط‌هایی است که مصرف کاغذ ph بالایی دارند. نوع دفترچه‌ای نیز در تعداد ورق‌های مختلفی موجود است و بیشتر مناسب دانش‌آموزان و محیط‌هایی است که مصرف کمتر و محدودتری دارند.
از لحاظ محدوده ph قابل‌بررسی نیز کاغذ پی‌اچ به سه نوع تقسیم می‌شود. نوع اول، شامل کاغذهایی است که رنگ‌های 1 تا 7 را نشان داده و فقط اسیدی یا خنثی بودن را شناسایی میکنند. نوع دوم، کاغذهایی است که رنگ‌های 7 تا 14 را داشته و میزان قلیایی بودن یا خنثی بودن مواد را مشخص میکنند. نوع سوم نیز شامل رنگ‌های 1 تا 14 بوده که قادر به شناسایی اسیدها، بازها و در نهایت خنثی بودن محلول‌ها و گازها است.
کاربردهای کاغذ ph
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، کاغذ پی‌اچ، کاربردی گسترده در زمینه‌های مختلف دارد. در این قسمت، قصد داریم به شرح این کاربردها، بیشتر بپردازیم.
آزمایشگاه‌ها
در اغلب موارد، هنگامی که دانشمندان با ماده جدیدی روبرو می‌شوند، توسط کاغذ پی‌اچ اقدام به سنجش اسیدی بودن یا قلیایی بودن آن ماده میکنند. نتیجه این کار، به شناخت بهتر مواد و خاصیت آنها منجر می‌شود. علاوه بر این، در آزمایش‌های پزشکی نیز مواقعی وجود دارد که نیاز به استفاده از کاغذ پی‌اچ است. برای مثال، در آزمایش‌های سالانه و بخصوص مواقعی که پزشکان به عفونت ادرار مشکوک هستند، میزان ph ادرار را از این طریق و در آزمایشگاه‌ها بررسی میکنند.
صنایع غذایی
اندازه‌گیری میزان اسیدیته مواد غذایی، یکی از مهم‌ترین آزمایشاتی است که جهت اختصاص‌یافتن نشان استاندارد و سیب سلامت به آن انجام می‌شود. این کار، باعث جلوگیری از به‌وجودآمدن مشکلات بهداشتی برای مصرف‌کنندگان شده و با کاغذ ph انجام می‌شود. علاوه بر این، مدت ماندگاری مواد غذایی با میزان ph آنها نیز ارتباط مستقیم دارد. به عبارتی دیگر، علت فساد مواد غذایی، رشد میکروب‌ها در آنها است. رشد میکروب‌ها هم به عوامل مختلفی مانند میزان آب، اکسیژن، ph، دما و… بستگی دارد. به‌طورکلی، غذاهایی که زودتر فاسد می‌شوند، دارای ph خنثی هستند. این در حالی است که غذاهای اسیدی یا خشک، مقاومت بهتری در برابر فساد از خود نشان می‌دهند.
استخرها
سنجش میزان ph آب استخر، از چند نظر دارای اهمیت است. یکی از دلایل این کار، جلوگیری از سوزش چشم افراد است. به طور طبیعی، میزان ph اشک چشم انسان 7.4 است. بنابراین هنگامی که ph آب استخر از این عدد بالاتر یا پایین‌تر باشد، سوزش چشم به وجود می‌آید. علاوه بر این، از نظر بهداشت آب استخر و ضدعفونی بودن آن نیز میزان ph از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع کلر، هنگامی به اثربخشی بالا میرسد که ph آب مناسب باشد. برای مثال، اثربخشی کلر در آبی که ph 8 دارد، حدود 20 درصد است. این درصورتی‌که است که همین کلر در آبی با ph 7.4، به اثربخشی 60 درصد میرسد.
همچنین ذکر این نکته هم لازم است که جلبک‌ها و باکتری‌ها، در میزان خاصی از ph آب استخر، رشد نکرده و این مسئله هم به افزایش بهداشت منجر می‌شود. درباره حفظ تجهیزات نیز اگر مقدار اسیدی بودن آب استخر بالا باشد، تجهیزات و لوازم مربوطه دچار فرسودگی و خوردگی شده و در نتیجه هزینه‌ها افزایش می‌یابند. باتوجه‌به نکات و دلایل گفته شده، ph مناسب آب استخر، 7.2 تا 7.6 است.
کاغذ ph در مدارس
دانش آموزان مقاطع مختلف، به خصوص دانش آموزان رشته تجربی در مقطع متوسطه دوم، آزمایشاتی مبنی بر پی‌اچ را در کتب درسی خود دارند. برای این منظور، کاغذ ph توسط معلمان و در آزمایشگاه مدرسه در اختیار دانش آموزان گذاشته می‌شود. این کار، منجر به یادگیری بهتر نوجوانان شده و به اشتیاق آنها برای علوم‌تجربی می‌افزاید.
آموزش استفاده از کاغذ پی‌اچ
جهت انجام آزمایش ph از طریق کاغذ پی‌اچ، ابتدا باید یک ورق از این کاغذ را به محلول موردنظر آغشته کنید. درصورتی‌که کاغذ مورداستفاده برش نداشت، آن را در اندازه‌ای کوچک (در حد 5 سانتی متر) برش داده و سپس استفاده کنید. برای این کار، کاغذ را به مدت دو ثانیه در محلول فرو برده و سپس در بیاورید. سپس رنگ به وجود آمده روی آن را با اعداد راهنما تطابق داده و طبق جدول زیر، نتیجه‌گیری کنید:
| محدوده pH | توضیحات | رنگ |
| کمتر از 3 | اسید قوی | قرمز |
| 3 تا 6 | اسید ضعیف | نارنجی یا زرد |
| 7 | خنثی و طبیعی | سبز |
| 8 تا 11 | قلیایی ضعیف | آبی |
| بیشتر از 11 | قلیایی قوی | بنفش |
جمع‌بندی
کاغذ پی‌اچ یا پ هاش، کاغذی است که جهت آزمایش میزان اسیدی یا قلیایی بودن مواد استفاده می‌شود. این آزمایش، در صنایع مختلفی مانند صنایع علمی، پزشکی، آموزشی، مواد غذایی و حتی برای استخرها استفاده می‌شود که از اهمیت بالایی برخوردار است. روش کار این کاغذ که جزو لوازم آزمایشگاهی محسوب می‌شود، به این صورت است که آن را به محلول موردنظر آغشته میکنند. نتیجه کار با رنگی که کاغذ به خود می‌گیرد مشخص می‌شود که عددی بین 1 تا 14 را نشان می‌دهد.